Ani'deki arkeolojik kazılar 132 yıldır devam ediyor

Geçmişi 5 bin yıl öncesine dayanan ve sayısız medeniyetlere beşiklik etmiş olan Ani Ören Yeri’nin bir an önce gün yüzüne çıkartılması için kazı çalışmalarının yıl boyu yapılmasının önemi her geçen gün daha da önem kazanıyor.    21.yy’ın yaşandığı Kars’ta, hali hazır da iki bacası tüten fabrika bulunurken, Ani Ören Yeri’nin gün yüzüne çıkartılamaması bacasız fabrikadan yoksunluk anlamına geliyor.    Hali hazırda 2019 yılından bu yana Doç. Dr. Muhammet Arslan başkanlığında devam eden arkeolojik kazılarda ortaya çıkartılan yapılar ve eserler, arkeoloji dünyası ile birlikte yerli ve yabancı ziyaretçilerin yüzünü Kars’a çeviriyor.   Ani Örenyeri'nde ki kazı çalışmaları, 2019 yılından beri Kars Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bolüm Başkanı Doç. Dr. Muhammet Arslan başkanlığında devam ediyor.   Doç. Dr. Muhammet Arslan Ani’deki kazıların 1877- 1878 Osmanlı - Rus savaşları sırasında Nikolai Yakovleviç Marr tarafından 132 yıl önce 1892 yılında yapıldığını söyledi. Kars ile birlikte Ani Antik Kenti’nin o dönem Rusların eline geçtiğini hatırlatan Arslan, bu işgalin 40 yıl sürdüğünü söyledi.    Arslan, Ani’deki ilk kazıların 1892 yılında 14 yıl boyunca ne arkeolog ne de sanat tarihçisi olamayan bir dilbilimci ve oryantalist olan Nikolai Yakovleviç Marr tarafından yapıldığını söyledi. Mar’ın Ani’deki eserleri Rusya’ya kaçırdığını anlatan Kazı Başkanı Doç. Dr. Muhammet Arslan, “Kars ve Ani 1877- 1878 Osmanlı - Rus savaşları sırasında Rusların eline geçiyor ve 40 yıl boyunca Ani de Rusların elinde kalıyor. Ani’de ilk arkeolojik kazılarda o dönemde başlıyor. Buradaki ilk kazılar 1892 yılında ne arkeolog ne de sanat tarihçisi olmayan ve dil bilimci bir oryantalist bilim adamı olan Nikolai Yakovleviç Marr tarafından yapılıyor.  Ani’de ki ilk kazılar 14 yıl sürüyor. Tabiî ki Mar,  bilimsel ve sistematik bir kazı çalışası yapmıyor. Tamamen eser aşırmaya dayalı bir kazı çalışması gerçekleştiriyor. Özellikle Ani’deki Hıristiyan sanatına ve mimarisine ait eseleri Rusya’ya kaçırıyor. Ayrıca Türk - İslam mimarisine ait özellikle kitabe gibi belge niteliği taşıyan unsurları da yok ediyor. Bu eserlerin birçoğunu Rusya’ya götürüyor. Götüremediklerini de Arpaçay Nehri’ne atıyor. Özellikle Arpaçay’ın debisi düştüğünde buralarda yaptığımız yüzey araştırmalarında bu eserleri bulabiliyoruz.” dedi.    ANİ KAZILARI TARİHİ   Nikolai Yakovleviç Marr Dönemi (1892-1893/1904-1917)   Ani'deki ilk arkeolojik kazılar kentin 1878 yılında Rus işgaline girmesiyle başlamış ve o dönem Rus Bilimler Akademisi'nde görev yapan dilbilimci ve oryantalist Nikolai Yakovleviç Marr, iki dönem halinde kazı çalışmaları yapmıştır.   Prof. Dr. İsmail Kılıç Kökten Dönemi (1944)   Ani'deki Türk bilim adamları tarafından yürütülen ilk bilimsel çalışmalar 1944 yılında başlamış ve Arkeolog Prof. Dr. İsmail Kılıç Kökten tarafından kent ve çevresinde bir yüzey araştırması ile bazı sondajlar yapılmıştır.   Prof. Dr. Kemal Balkan Dönemi (1964-1967)   Prof. Dr. Kemal Balkan, 1964 yılında Ani ve çevresinde yüzey araştırması yapmış ve 1965 yılında da köyün güneydoğusundaki Bostanlar Deresi üstündeki Cirit Tepesi'nde, köy içindeki harmanlar mevkiindeki mezarlıkta, Büyük Hamam ve İç Kale'nin batısındaki Bostanlar Deresi'ne bakan yamaçlarında çalışmıştır. 1966-1967 yıllarında ise Büyük Hamam'da kazılara devam edilmiş, ayrıca 1967 yılı çalışmalarında Küçük Hamam ve Büyük Hamam civarındaki 1 no’lu konutların kuzeyindeki kapalı çarşı olarak düşünülen alanda da kazı çalışmaları yürütmüştür.   Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı Dönemi (1989-2005)   Ani'deki Sanat Tarihçiler tarafından yürütülen ilk sistematik arkeolojik kazılar 1989 yılında Prof. Dr. Beyhan   Karamağarah tarafından başlatılmıştır. 1989-1990 yıllarında Selçuklu Sarayı ile Ebu'l Menûçehr Camii'nde kazı ve temizlik çalışmaları yapılmıştır. 1991 yılında Selçuklu Sarayı'ndaki çalışmalara devam edilmiş ve tamamlanmıştır. Yine bu yıl, Küçük Hamam ile Ebu'l Menüçehr Camii'nde çalışılmış ve Selçuklu Çarşısı'nın ilk kazıları da bu dönemde başlamıştır. Kazı çalışmalarına 1992-1994 yıllarında Aslanlı Kapı ile bunun kuzeyindeki hendekte devam edilmiştir. Bu dönemde ayrıca Ebu'l Muammeran Camii kuzeyindeki çarşı yolu, İpek Yolu Köprüsü civarlarındaki kervan yolu (Dvin Kapısı civarı) ile 1 ve 2 nolu Selçuklu konutlarında çalışılmıştır. Selçuklu konutlarındaki çalışmalar 1995 yılında da devam etmiştir. 1991-1994 yıllarında başlayan Selçuklu çarşısındaki kazı çalışmalarına bir dönem ara verilmiş, buradaki çalışmalar 2000-2001 kazı dönemlerinde devam etmiştir. 2001-2003 yılı çalışmalarında ise Küçük Hamam önünde birleştiği anlaşılan su yolunun ortaya çıkarılması için çalışmalar yapılmıştır.2003 yılında ise Tigran Honentz Kilisesi Jamatununun kuzeyindeki şapel ile kervansaray olarak da bilinen Aziz Arak'elots Kilisesi'nde kısmi kazılar yapılmıştır.   Prof. Dr. Yaşar Çoruhlu Dönemi (2006-2010)   Yaşar Çoruhlu, ilk öncelikle Ebu'l Menûçeht Camii'nin güneybatısındaki Selçuklu 2 nolu konutun kazısını yapmıştır. Ayrıca bu dönemde Ebu'l Muammeran Camii'nin kuzeyindeki çarşının doğu kanadı da açılmaya başlanmıştır. 2008 yılı kazı döneminde Selçuklu 2 nolu konuttaki çalışmalara devam edilmiş, ayrıca "Orta Sur Bölgesi" olarak adlandırılan konutların da kazılmasına başlanmıştır. Bu yıl ayrıca Ebul Muammeran Camii'nin kuzeyinde kalan dükkânların ban kanadında da çalışılmıştır.   Prof. Dr. Fahriye Bayram Dönemi (2011-2018)   Bu dönem kazıları Aboghanrents (Polatoğlu Aziz Grigor) Kilisesi, Katedral (Fethiye Camii) ve Hripsime Şapeli'nde gerçekleştirilmiştir.   Doç. Dr. Muhammet Arslan Dönemi (2019)   Ani Örenyeri'ndeki kazı çalışmaları, 2019 yılından itibaren Kars Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bolüm Başkanı Doç. Dr. Muhammet Arslan'ın başkanlığında devam etmektedir. Ani kazıları, 2021 yılında Cumhurbaşkanlığı kararlı kazı statüsüne alınarak 12 aylık kazılara dahil edilmiştir.   2019 yılında ilk öncelikle büyük bir çevre temizliği ile başlayın kazı çalışmaları Aslanlı Kapı'nın doğusundaki beşinci burça devam etmiştir. 2020 yılında ise Selçuklu Büyük Hamam, Ebo'l Menüçehr Camii çevresi, Selçuklu 2 Noļu Konut ve Selçuklu Çarşısı'nda çalışılmış ve Çarşı Mescidi gün yüzüne çıkarılmıştır, 2021 yılında Selçuklu Kümbeti ve Mezarlığı açılmış ve Selçuklu Çarşısı'nın konservasyonu yapılmıştır. 2022-2023 yıllarında Selçuklu Büyük Hamam, 2 nolu konut, çarşı ve mezarlık alanındaki çalışmalara devam edilmiştir. 2023 yılında ise 2 nolu konutun konservasyonuna başlanmıştır.