Uzm. Dr. Şanal'dan "Dünya Alzheimer Günü" Açıklaması

Alzheimer Hastalığı Nedir? • Alzheimer hastalığı, ileri yaşlarda “demans” tablosuna en fazla neden olan, yaşam süresinin uzamasıyla birlikte giderek artan sıklıkta görülen yıkıcı bir hastalıktır.   • Alzheimer hastalığı sinir hücrelerinin kaybı ve beynin ilerleyici harabiyetine neden olan, iyileşmesi mevcut şartlarda mümkün olmayan, 5-10 yıllık süreci kapsayan ve yavaş seyreden ileri yaş hastalığıdır.   • Sağ kalım süresi hastanın yaşı, tanı sırasındaki evresi ve yeni hastalıkların ortaya çıkmasıyla yakın ilişkilidir. Erken evrede bu süre 10 yıl veya biraz üzeri iken, ileri evredeki bir hasta için ortalama 3 yıldır.   • Topluma getirdiği fiziksel, psikolojik, sosyal ve ekonomik etkiler nedeniyle de önemli bir halk sağlığı sorunudur. Bu nedenle, her yılın 21 Eylül günü “Dünya Alzheimer Günü” olarak belirlenmiştir.   Ne sıklıkla görülür? TÜİK tarafından yayımlanan 2022 yılı Türkiye Sağlık Araştırması Raporu’na göre, • Ülkemizde 65 yaş üzerindeki bireylerde Alzheimer görülme sıklığı %5,5 olup buna göre ülkemizdeki Alzheimer hasta sayısının 460 binden fazla olduğu söylenebilir. DSÖ’ye göre; • Dünyada 55 milyondan fazla demanslı hasta mevcuttur. • Küresel olarak yaşlı insanlar arasında engelliliğin ve bağımlılığın en önemli nedenlerinden biri demanstır. • Demans, önde gelen ölüm nedenleri arasında da yedinci sıradadır. • Alzheimer hastalığı demans vakalarının yarısından fazlasını (%60-70) oluşturmaktadır.   Sebepleri nelerdir? • Alzheimer hastalığı henüz nedeni tam aydınlatılamayan şekilde beyin hücrelerinin programlanandan daha erken ölmesi nedeniyle olmaktadır.   • Yaşla beraber her kişide beyin hücre ölümü olmaktadır ama Alzheimer hastalığında bu süreç çok hızlı ve erken olmaktadır. Hücre ölümüyle birlikte beyin küçülür.   • Alzheimer hastalığı bulaşıcı bir hastalık değildir, bir kanser hastalığı değildir.   Hastalığın nedeni tam olarak bilinmese de risk oluşturan durumlar:   1. Yaş (değiştirilemez faktör) (>65 yaş) 2. Geçmişte depresyon (değiştirilebilir faktör) 3. Damar hastalıkları (Kalp krizi, tansiyon yüksekliği, kolestrol yüksekliği...) değiştirilebilir faktörler 4. Geçmişte ciddi kafa yaralanmaları 5. Düşük eğitim düzeyi 6. APOE4 taşıyıcılığı. 7. Kalıtsallık (nadir görülen formudur, %5 sıklıkla)   Bunların dışında daha az etkili olduğu düşünülen birçok risk faktörleri tanımlanmıştır fakat bunlara burada değinilmeyecektir.   Demans ve Alzheimer arasındaki fark nedir? • Demans tek bir hastalık ismi olmayıp, bellek ve benzeri zihinsel yeteneklerin bozukluğu ile seyreden hastalıkların hepsine verilen genel isimdir (Bunama).   • Demans; Kognitif (bilişsel) yetiler, yargılama, muhakeme (akıl yürütme) ve içgörü kaybı ile karakterize, genel olarak yaşlı nüfusun hastalığı olan ve çok farklı nedenlerle ortaya çıkabilen bir sendromdur. (Kognitif (Bilişsel) Fonksiyonlar : Geniş anlamda; “dikkat, algı, hafıza, öğrenme ve düşünme”dir.)   • Demans hastalıklarının hepsinde beyinde hücre ölümlerine bağlı bir takım değişkenliklere neden olarak hastalıklara özgü bulgular ortaya çıkar beyinde özgü bulguları ortaya çıkarır.   • Alzheimer hastalığı ise en sık görülen demans (bunama) hastalıklarından biridir. Çoğunlukla unutkanlık, davranış bozukluğu, kafa karışıklığıyla başlayan ve demansa neden olan hastalıklar arasında en sık görülen türdür.   Bulguları nelerdir? • UNUTKANLIK! (Bellek kaybı), • Dil problemleri (kelime haznesinin azalması), • Zayıf ya da azalmış muhakeme (karar vermede zorluk), • Eşyaları kaybetme, • Bilinen görevleri yerine getirmede zorluk, • Zaman ve yer oryantasyon bozukluğu (kaybolma), • Soyut düşünmede problemler, • Ruh hali değişiklikleri (uyku bozukluğu, amaçsız dolaşma, depresyon) • Davranış ve kişilik değişiklikleri, • Bir şeye başlama ya da girişim kaybı (olaylara ilgi azalması)   Nasıl tanı koyulur? • Pratikte nöroloji polikliniğine başvurularda hasta şikayetlerinden dörtte birini unutkanlık oluşturmaktadır. Ancak her unutkanlık alzheimer olmayabilir.   • Unutkanlığın arka planında birçok sebep olabilir. Bunların tespiti ve ayırımı için kan testleri, beyin görüntülemeleri, nöropsikolojik değerlendirmeler ve ayrıntılı klinik muayene eşliğinde tanı konulur. Kesin tanı, otopsi ve beyin biyopsisidir. • Sık kullanılan nöropsikolpjik testler: Mini Mental Durum Değerlendirme Testi, Saat Çizim Testi, Kısa Sendrom Testi. • Eğer kendinizin ya da yakınınızdaki bir kişinin bunama veya unutkanlık problemi olduğunu düşünüyorsanız hekiminizle iletişime geçmelisiniz.   Tedavisi nasıldır? • Davranış ve Psikolojik Semptomlarla Başetme (Semptomlara yönelik Farmakolojik tedavi)   • Hastaya, hasta yakınına ve hasta bakıcısına Eğitim ve Destek   Hastaya, hasta yakınına ve hasta bakıcısına Eğitim ve Destek • Hastaların otonomisine mümkün olduğunca saygı gösterilmeli, riskli durumlarda gerekli önlemler alınmalıdır.   • Hastaların suistimale uğramamaları, fiziksel ve manevi travmalardan korunmaları için hasta yakınları eğitilmelidir.   • İleri evrede oluşabilecek motor sorunlar düşmeler için risk yaratır. Düşme riski ve düşmeye bağlı komplikasyonların azaltılması için önlemler alınmalıdır.   • Yutma sorunlarına yönelik gerekli önlemler alınmalı, gerekirse ağızdan beslenme yerine alternatif beslenme yolları kullanılmalıdır. • Hastanın yaşam ortamı demanslı hastalara göre düzenlenmelidir. • Hasta mümkün olduğunca sosyal ortam içinde tutulmalı ve izole edilmemelidir. • Hasta ve yakınlarına sosyal destek gruplarına katılmaları önerilmeli.   Korunmak için ne yapılır? • Araştırmalar söz konusu risk faktörleriyle zamanında ve etkin bir mücadelenin, hastalık riskini azaltmada ve hastalıkla mücadelede ilk ve en etkili aşama olduğuna dair kanıtlar sunmaktadır.   – Semptomların bilinmesi, – Zamanında hekime müracaat edilmesi, – Tanının mümkün olan en erken evrede konulması, – Etkin tedavi yaklaşımları, Sağ kalım süresi ve yaşam kalitesi bakımından oldukça önemlidir.   Korunmak için ne yapalım? • Fiziksel olarak aktif kalmak, • Sağlıklı beslenmek, • Sigara içmeyi ve alkol almayı bırakmak, • Keyif alınan şeyleri yapmaya devam etmek, • Zihni aktif tutmanın yeni yollarını denemek, • Önemli şeyleri not almak, • Arkadaşlar ve aile fertleriyle vakit geçirmek, • Düzenli doktor kontrollerini yaptırmak, • Hasta ve çevresi bakımından güvenlik risklerini ayrıntılı olarak değerlendirilmek, gerekli tedbirleri alınmak (ör: düşmeler, ev içi kazalar,…)   «Yaratıcılık, gençlere özgü değildir.» Üstatların büyük eserleri, sıklıkla ileri yaşların ürünüdür.   • Mimar Sinan (1490-1588), 98 yaşına kadar üç Osmanlı Padişahına mimarlık etmiş ve Edirne’deki Selimiye Cami’sini 75 yaşında tamamlamıştır.   • Michelangelo (1475-1564), 72 yaşında Roma’daki St. Petersdom katedrali kubbesi inşasına başlamıştır. Kaşgarlı Mahmut (1008-1105) Divânü Lügati'l-Türk adlı eserini 65 yaşında tamamlamıştır. Lucas Cranach’ın, 1546 Tarihli Tablosu Gençlik Havuzunu 73 yaşında yapmıştır